W słusznej sprawie - Diane Chamberlain

Tytuł oryginału: Necessary Lies 
Wydawnictwo: Prószyński i S-ka       
Data wydania: kwiecień 2014      
Liczba stron: 456      
Format: 130 x 200 mm      
Oprawa:  miękka     
ISBN: 978-83-7839-749-6

Diane Chamberlain ma na swoim koncie ponad dwadzieścia powieści, przetłumaczonych na kilkanaście języków i plasujących się w czołówce światowych list bestsellerów. Do tej pory w Polsce, nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka, ukazało się dziewięć powieści pisarki. W słusznej sprawie to moje pierwsze, a zarazem niezwykle udane spotkanie z tą autorką. Diane Chamberlain podejmuje w niej tematykę, która od dawna zaprząta moją głowę, a mianowicie, czy każda kobieta zdolna fizycznie wydać na świat dziecko powinna zostać matką? Jak widzicie wybór W słusznej sprawie nie był przypadkowy.

Czy kobietę można pozbawić możliwości zostania matką z powodu niskiego poziomu IQ, choroby psychicznej lub epilepsji? Odpowiedź brzmi: tak. Co więcej, zabiegu sterylizacji z podanych przyczyn dokonywano wielokrotnie. Według informacji zawartej w posłowiu książki Diane Chamberlain w latach 1929-1975 Karolina Północna wysterylizowała ponad siedem tysięcy swoich obywateli. Program był wymierzony w osoby z „upośledzeniem” i „ograniczeniem” umysłowym, przebywające w ośrodkach opiekuńczych i szkołach specjalnych, cierpiące na epilepsję oraz inne, których sterylizacji wymagało tak zwane dobro publiczne[1]. W większości stanów podobne programy zostały wycofane po II wojnie światowej ze względu na skojarzenia z eksperymentami nazistowskich Niemiec i ich dążeniami do stworzenia czystej rasy. W Północnej Karolinie wręcz zwiększono liczbę dokonywanych zabiegów, zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn. Powszechna stała się propaganda sterylizacji za pomocą materiałów prasowych i ulotek. Jedna z nich głosiła: Nie oczekujemy, że kretyn poprowadzi pociąg, a upośledzona kobieta będzie uczyć w szkole. Czy więc powinniśmy się spodziewać, że będą dobrymi rodzicami? Dobrowolna sterylizacja zaoszczędzi dolary podatników i zabezpieczy społeczeństwo[2].

Jane jest świeżo upieczoną żoną początkującego pediatry. Kobieta wyróżnia się na tle innych kobiet ze środowiska ponieważ w odróżnieniu od nich nie chce aby jej jedynym obowiązkiem była pielęgnacja domu. Wiedzę zdobytą w college planuje wykorzystać w praktyce w pracy socjalnej. Mąż kobiety jest przeciwny jej zamiarom, traktując je jako fanaberie, ale ostatecznie zgadza się na podjęcie pracy przez żonę. Jane obejmuje stanowisko terenowej pracownicy socjalnej. Już pierwsze spotkanie z jej podopiecznymi poddaje w wątpliwość jej decyzję o zatrudnieniu. Po zapoznaniu się z ich problemami, kobieta otrzymuje od swojej przełożonej pierwsze poważne zadanie - Jane ma doprowadzić do zabiegu sterylizacji piętnastoletniej Ivy, by ta nie podzieliła losu starszej siostry i nie została nastoletnią matką.

Ivy, co prawda cierpi na epilepsję i ma niezbyt wysoki poziom inteligencji, ale to na jej barkach spoczywa prowadzenie domostwa. Dziewczyna dba o starszą siostrę i jej dwuletniego synka, a także postępującą w latach, schorowaną babcię. Do tego pracuje na farmie tytoniu. Gdyby nie Ivy kobiety zwyczajnie nie dałyby sobie ze wszystkim rady, choć ta ma dopiero piętnaście lat. Opieka społeczna jest zaniepokojona zachowaniem dziewczyny, która wyraża coraz większe zainteresowanie płcią przeciwną, co w środowisku, w jakim mieszka prowadzi do jednego. Pojawienie się nowej opiekunki wprowadza w życie Ivy i jej krewnych sporo zamieszania. Jednym razem kobiety będą ją kochać, a innym nienawidzić.

Tak, tak, jeszcze się przekonasz, że w tym okręgu jest mnóstwo matek, a ojców jak na lekarstwo. Tu wszędzie mamy do czynienia z niepokalanym poczęciem[3].

Jane jest idealistką. Wierzy, że sposobem na rozwiązanie wielu problemów jest szczera rozmowa z podopiecznymi, zagłębienie się w ich potrzeby i racje. Przeciwniczką w jej poglądach jest wieloletnia pracownica społeczna, Charlotte. Kobieta narzuca swoje zdanie podopiecznym, twierdząc, że sama wie najlepiej, czego im potrzeba. Nie uważa dialogu z żyjącymi z zasiłku za słuszne rozwiązanie. Twierdzi, że Jane ma zbyt miękkie serce do tej pracy i dysponuje jedynie wiedzą podręcznikową, która w wielu sytuacjach nie ma odzwierciedlenia w rzeczywistości. Kontrast pomiędzy kobietami jest bardzo wyraźny.

Diane Chamberlain wykreowała całą plejadę ciekawych postaci, zarówno tych pierwszoplanowych, jak i pobocznych. Każdy z bohaterów w jakiś sposób się wyróżnia na tle pozostałych. Zastosowanie dwutorowej narracji prowadzonej z perspektywy Jane oraz Ivy pozwala spojrzeć na mniej lub bardziej istotne sprawy z różnej perspektywy. Autorka dostosowała język Ivy do środowiska, w jakim żyje. Jej słownictwo jest proste, nieskomplikowane, a przemyślenia zgodne z posiadanym poziomem inteligencji. Mocną stroną powieści jest realizm przedstawionej historii.

W słusznej sprawie jest lekturą bardzo poruszającą, zmuszającą do wielu przemyśleń. Diane Chamberlain podeszła profesjonalnie do ukazania tematu eugeniki w Stanach Zjednoczonych. W trakcie lektury książki nasuwa się pytanie, czy ingerencja państwa w życie i przyszłość obywateli może być tak dalece posunięta? Czy poddawanie zabiegowi sterylizacji nieświadomych tego kobiet jest moralne? Czy istnieje pewność, że kobieta z pewnymi zaburzeniami zdrowotnymi będzie gorszą matką niż ta uchodząca za normalną? Pytań jest wiele, a jednoznacznej odpowiedzi brak. Takie historie żyją w czytelniku jeszcze długo po zamknięciu książki, a świadomość tego, że nie są nierealne, nie daje spokoju. Serdecznie polecam.

  

Książkę przeczytałam w ramach wyzwań:

52 książki 2015

Przeczytam tyle, ile mam wzrostu (3,0 cm)

[1] Diane Chamberlain, "W słusznej sprawie", wyd. Prószyński i S-ka, 2014, s. 447.

[2] Tamże, s. 200.

[3] Tamże, s. 75.